Bron afbeelding: https://www.flickr.com/
Samen met een collega begeleidde ik tot februari van dit jaar een team van docenten in het speciaal onderwijs bij het thema samenwerking. Daarin zijn mooie stappen voorwaarts gezet in een soms ook hobbelig proces. Tot de Corona-crisis ‘roet’ in het eten gooide, en dan in positieve zin. De teamsamenwerking kreeg een enorme boost omdat docenten ineens met creatieve oplossingen moesten komen om hun leerlingen te kunnen blijven begeleiden. Dat leverde veel creativiteit, spontaniteit en vooral ook lol en enthousiasme op waarin ze paden bewandelden die tot voor kort onbegaanbaar leken. Wat de bureaucratie er in een rap tempo uitgedreven had, werd door de crisis binnen ‘no time’ in ere hersteld.
Eye-opener
De Corona-crisis laat ons zien dat professionals, werkzaam in de ‘cruciale sectoren’, hun werk alleen goed kunnen doen als ze naar bevind van zaken kunnen handelen. Maar het laat nog meer zien. Dat de natuurlijke spontaniteit en het improvisatievermogen die in al die organisaties al in ruime mate aanwezig was en is, door de regel- en beheerszucht aan cliënten, patiënten, leerlingen en burgers worden onthouden. Dat gaat bovendien ten koste van het werkplezier, de voldoening, veerkracht en de onderlinge collegialiteit van de professionals zelf. De crisis maakt zichtbaar wat een verlies aan talent en kwaliteit de bureaucratie veroorzaakt.
Druk op sectoren
Hoe kan het eigenlijk dat cruciale sectoren die al jaren op slot zitten, en waar al jaren sterk op wordt bezuinigd, nu ineens wel over de budgetten kunnen beschikken waar ze al jaren om vragen? We kennen de schrijnende verhalen uit de ouderen- en de gehandicaptenzorg, waar alleen met de grootst mogelijke publieke druk (Hugo Borst) geld beschikbaar kwam en dan nog met moeite. Zelfs al was maar een fractie van wat er nu beschikbaar is in de afgelopen jaren geïnvesteerd in het onderwijs, de politie, defensie en de zorg, dan hadden deze sectoren nu niet zo in het slop gezeten. Ik hoop dat onze ‘helden’ van vandaag dat morgen ook nog zijn en dat deze sectoren straks niet weer op slot gaan.
Vanuit een machtsperspectief beschouwd krijgen de professionals waarop wij nu bouwen van anderen de ruimte om hun gang te gaan. Managers, bestuurders, financiers en inspecteurs zijn even aan de kant gegaan en werken nu mee aan het oplossen van de crisis. Ze moeten vertrouwen op de expertise van hun professionals. Maar wat gaan ze doen als de crisis voorbij is? Nemen ze dan hun oude rol en positie weer in en beknotten ze opnieuw de vrijheid van de professionals, draaien politici de geldkraan weer dicht of leert het ‘systeem’ van deze crisis? Dat gaat alleen gebeuren als dezelfde professionals dat laten gebeuren en het publiek, waar ze nu steun van krijgen, hun waardering weer laat varen. Van de politiek valt helaas weinig te verwachten ben ik bang, deze is in de afgelopen decennia hoogst onbetrouwbaar gebleken naar deze sectoren toe.
Reflectie
Voor de managers, bestuurders, financiers en inspecteurs die een stap opzij hebben gedaan past een moment van reflectie. Zij kunnen juist deze periode gebruiken om na te denken wat er nu gebeurt en lessen trekken voor de toekomst. Dat gaat minder over hun eigen gedrag, want velen van hen zetten zich enorm in voor hun medewerkers en cliënten. Het gaat wel over hun ‘instemming’ met de bureaucratische structuren die hen in de weg zitten en waarvan wel duidelijk wordt dat deze op essentiële punten onvoldoende werken. Ze zullen activistischer dan voorheen moeten worden in hun streven naar betere voorzieningen, eerherstel en minder bureaucratie in de toekomst.
We weten vanuit het complexiteitsdenken allang dat organisaties ‘ziek’ worden van eenzijdige sturing. Dat is niet anders met mensen, pathologieën kenmerken zich door afwezigheid van onregelmatigheden en kennen sterk eenzijdige en repetitieve patronen. Variatie en diversiteit doen letterlijk leven! De eenzijdige sturing op beheersbaarheid en voorspelbaarheid, op de regulering van gedrag en het naleven van regels en procedures zijn voor even losgelaten en zie, het werkt! Menselijke interactie ordent namelijk zichzelf, wat zelforganisatie inhoudt, want iedere professional brengt zijn eigen mix aan persoonlijke en professionele normen en waarden mee naar zijn werk. Deze zijn voldoende om passende beslissingen te kunnen nemen, daar hoeft echt niet een heel systeem van externe maatregelen aan te worden toegevoegd.
De geleerde les
De Coronacrisis staart ons recht in het gezicht en laat ons de grenzen van maakbaarheid, voorspelbaarheid en beheersbaarheid zien. Uiteindelijk zijn het de individuele beslissingen die professionals in onzekere situaties nemen die het verschil maken. Als de regelaars en controleurs zich dat realiseren dan is er een belangrijke les van deze crisis geleerd. En hopelijk doen ze in de toekomst vaker een stap opzij om plaats voor de professional te maken.
